Flis – bydgoska rzeka nr 2

[Hrab]

Rzeczka Flis jest drugą rzeką w Bydgoszczy po Brdzie, ale zdecydowanie wygrywa z tą pierwszą w konkursie na ilość mostów, których jest na Flisie bez liku.
Dzisiaj jest trudno doszukać związku historycznych źródeł tej rzeki ze współczesnymi, gdyż jej koryto na łąkach powyżej śluzy Osowa Góra zostało połączone z głównym rowem odwadniającym łąki wzdłuż kanału. Dobiega on do stawów na wysokości Kruszyńca. Natomiast historyczne koryto Flisa idąc w górę rzeczki, między Kruszynem, a Pawłówkiem kierowało się ku źródłom pod Szczutkami. Dziś na tym odcinku nie zawsze płynie woda. Najbardziej mokrym kawałkiem jest tu odcinek w lasach między Kruszynem, a Osówcem, za jednostką wojskową.
Na Forum jest o Flisie w kilku miejscach, na przykład:
http://forum.bsmz.org/viewtopic.php?f=3 ... hilit=Flis
http://forum.bsmz.org/viewtopic.php?f=1 ... lis#p40204
http://forum.bsmz.org/viewtopic.php?f=9 ... hilit=Flis
http://forum.bsmz.org/viewtopic.php?f=7 ... hilit=Flis
Widując rzeczkę dość często na rowerowych przejażdżkach stwierdziłem że warto założyć osobny wątek poświęcony wyłącznie Flisowi. Zacząłem od ujścia rzeki Flis do Brdy i kierowałem się w górę, do źródeł. Jeszcze do nich nie dotarłem, ani do tych historycznych, ani tych zasilających rzeczkę współcześnie.

[Hrab]

Na łące w samym ujściu Flisa i Kanału Bydgoskiego znajduje się stary słup z cegieł. Pozostałość po ogrodzeniu jakiejś dawnej posiadłości.
Idąc w górę po chwili trafimy na betonowy dwupoziomowy most nad Flisem, na którym znajdowały się tory bocznicy kolejowej do papierni. Kawałek dalej na zachód jest most tejże linii nad kanałem.
Znajdujący się przy moście dom mógł mieć coś wspólnego z działająca tu kiedyś papiernią.

[jaras]

Ten słupek z cegieł też mnie intryguje od długiego czasu.Co tam mogło być?

[Hrab]

Przejrzałem dalsze zdjęcia, które wstawię potem i myślę, ze to jeden ze słupów ogrodzenia posesji może jeszcze z czasów Petersonów. Takie same słupy są wokół tego domu, przy którym płynie Flis przed nasypem bocznicy i takie też stoją przy drodze z tego domu w stronę młyna. Sądzę, że to było ogrodzenie zespołu młynów, z których jeden był młynem papierniczym. Gdzieś tam w dole terenu można było ładować jakieś produkty na barki, może w okolicy tego słupa.

[Hrab]

Te ceglane słupy widać na zdjęciu płotu wzdłuż ślepego odcinka ulicy Młyńskiej prowadzącej kiedyś do dolnego młyna i dalej przez most na drugą stronę Brdy. Tu właśnie była kiedyś główna przyprawa mostowa w tym rejonie o znaczeniu takim jak dzisiaj betonowy most Waleriana Hypszera. Słupy widać także wzdłuż tego budynku nad Flisem w dolinie pod nasypem bocznicy. Tuż przy dawnym moście w latach 1914 – 15 stał ten zachowany do dziś słup znajdujący się w miejscu, gdzie łączą się Flis, Kanał i Brda. Był to krańcowy słup ogrodzenia posiadłości z młynami. Zarazem tu była granica miasta – gruba linia na mapce. Kilka lub kilkanaście lat później przeprawę skasowano i wybudowano tę po drugiej stronie kanału.
Ciekawostką jest pleciony płot z gałęzi wypełniający odcinki między zachowanymi słupami ceglanymi wzdłuż Młyńskiej. Stanowi on skuteczne wygrodzenie terenu dawnej posesji Petersonów z młynami w środku. Wewnątrz tego terenu można spotkać dzikie jelenie lub sarny. Wstawiłem kiedyś fotkę z komórki w wątku o zwierzętach. Między górnym młynem odbudowanym jako apartamentowiec , a dolnym budynkiem z zielonym dachem, jest wielki dziki ogród. Wydaje mi się, że Flis na tym odcinku jest obecnie schowany w podziemnych rurach. Nie zagłębiałem się w ten zagrodzony teren, ale nie zauważyłem tam rzeczki poza odcinkiem wymurowanego koryta przy domu z zielonym dachem. Rzeka przed czasowym zniknięciem widoczna jest w kanale wewnątrz apartamentowca (gdzie zasila ozdobne koło młyńskie i podobno turbinę w podziemiach) i na dnie dawnego stawu młyńskiego przed młynem. O młynie jest wątek tu: viewtopic.php?f=9&t=168

[krajan]

Gratuluję, wygląda na to że rozwiązałeś zagadkę.

[Hrab]

Dzisiaj staw przed górnym młynem nie jest napełniony wodą, a Flis płynie korytem na dnie tego pustego stawu. Koryto to jest wybrukowane. Pewnie chodziło o to, żeby w czasie czyszczenia stawu lub dużego poboru i niskiego stanu woda rzeczki nie zgarniała błota płynąc według własnego uznania.
Pod młyńskim kołem widać wodę wpadającą do tunelu. Pod budynkiem zasila ona turbinę. Na końcu widok w górę rzeczki – widać most drogowy nad Kanałem Bydgoskim.

[zecer]

Patrząc po mapach i chodząc na spacery odnoszę wrażenie, że pierwotny Flis został przecięty Kanałem Bydgoskim i obwodnicą miasta. Swój bieg mógł zaczynać nawet w Murowańcu i płynął sobie poprzez Białe Błota i Miedzyń. Ujście Flisa do kanału jest moim zdaniem nieco powyżej ul. Cieplickiej:

czyzbyflis.jpg (140.72 KiB) Przejrzano 16289 razy

a obecny przebieg górnego Flisa (powyżej ul. Kruszyńskiej) jest przekopem melioracyjnym.

[BYDZIAK 1958]

(...)
a obecny przebieg górnego Flisa (powyżej ul. Kruszyńskiej) jest przekopem melioracyjnym.

^^^ Czyli woda która zasila ten 'przekop', pochodzi z tych stawów?

[Hrab]

Flis ma swoje pierwotne źródła, jak napisałem na wstępie, w okolicach Szczutek. Różnica między Flisem historycznym , a współczesnym polega na tym, że kiedyś meandrował on po podmokłych łąkach w okolicy północnego zbocza pradoliny, a teraz jest uregulowany i puszczony wzdłuż kanału, gdzie płynie poniżej jego poziomu oraz to, że kiedyś był zasilany z łąk pod Osówcem i Szczutek, a teraz z łąk nad kanałem, w tym z tych stawów. Ponadto odcięto mu dopływy ze strony Miedzynia i Białych Błot, które bierzesz za źródła. One teraz wpadają do Kanału Bydgoskiego (Struga Prądzyńska i Struga Młyńska). Stare źródła dają wodę tylko okresowo, bo nasz okoliczny świat wysycha.
Flis kiedyś zasilał kilka młynów. Na mapie z czasów budowy kanału widać m.in. młyn w Pawłówku.

[Hrab]

W okolicy nowego mostu drogowego nad Kanałem Bydgoskim w ciągu Grunwaldzkiej Fis krzyżuje się z tymże kanałem. Jest to możliwe dzięki syfonowi pod kanałem. Takie rozwiązanie świadczy o ważności młynów w czasach gdy powstawał ten odcinek kanału (1910 – 1913) lub o dużych wpływach rodziny Petersonów. Możliwe, że skutkiem tych wpływów był tez ten most na Brdzie na końcu ulicy Młyńskiej (koło tego ceglanego słupa). Most był tuż za miejscem, w którym barki z kanału skręcały na Brdę, więc utrudniał żeglugę. Zarazem jego likwidacja spowodowała stopniową degradację znaczenia tej okolicy.

[BYDZIAK 1958]

^^^ Wiec wyszło, że zecer się pomylił. Dzięki, że to wyjaśniłeś.
Jak dojdziesz tu Flisem do "Elektromontażu", to wrzucę od siebie trzy grosze.

[Hrab]

Zanim Flis wpadnie do syfonu, by przepłynąć pod Kanałem Bydgoskim, przedostaje się rurami pod asfaltem w rejonie Węzła zachodniego. Dociera tu spod mostu na ulicy Koronowskiej, skąd dopływa przed stację benzynową i kościół św. Antoniego.

[Hrab]

Dalej są mosty na Koronowskiej i Grunwaldzkiej.

W znalezionym w Internecie opracowaniu o Flisie i jego wpływie na rozwój Czyżkówka „Flis dobrobyt niosący” http://www.nelker2.home.pl/osiedle/joom ... yt-nioscy- jest taki fragment:

Na Czyżkówku, już w XV w. funkcjonował młyn, przy dzisiejszej ulicy Elbląskiej, w kolejnym XVI wieku zbudowano papiernię, a następnie browar i cegielnię- wszystkie zasilane wodami nierzucającego się w oczy Flisu. Znajdowała się też tam piekarnia, mieszkańcy natomiast spotkać się mogli w miejscowej gospodzie. Czyżkówko stanowiąc zachodnie przedmieścia Bydgoszczy, było wówczas wsią, z silnymi ambicjami…

Zastanawiam się nad tym młynem przy Elbląskiej i browarem. Widywałem wzmianki o browarze Petersona, ale gdzie to mogło być? Nie pasuje mi Flis do zasilania młyna przy Elbląskiej, bo tam Flisa nie ma. To Elbląska pewnie ciągnęła się kiedyś dalej przez Grunwaldzką aż do Flisa.

Tu na Panoramio inne kolory Flisa przy Koronowskiej:
https://www.google.pl/search?q=Most+na+ ... B500%3B282

[Lipek]

Witam,

Mam pytanie: jak nazywa się ta mapa, której fragment wkleiłeś?

Pozdrawiam,

Piotrek

[Hrab]

Plan von dem Brombergischen schiffbaren Canal vermittelst welchen die Netze und Brah vereiniget worden
wydana: Berlin 1774.
Dostępna w KPBC.

[Hrab]

Na tych zdjęciach jest Flis przed przekroczeniem ulicy Grunwaldzkiej – widać most zza płotu sklepu Biedronka i nieco dalej. Dalsze zdjęcia to tyły posesji na Flisackiej, rejonu stacji Bydgoszcz Zachód. Można tam dojść z peronu stacji schodząc z nasypu. Jest tam mostek na rzece zbudowany na bazie betonowej rury. Z przeciwnej strony można dojść do mostku ulicą Okopową mijając ostrzelany dom (wiele śladów po kulach) dawnego ogrodnictwa Schroderów (przed nim można zaparkować). Za domem w zaroślach stare szklarnie. Z tego domu w czasie Krwawej Niedzieli ( i domów na ulicy Wyrzyskiej) uzbrojeni Niemcy ostrzeliwali polskie wojsko. W działaniach skierowanych przeciw dywersji zginęło kilku Niemców. Potem w odwecie rozstrzelano wielu Polaków.
Tereny te i dalej na zachód nad Flisem są bardzo ciekawe i urokliwe, jeśli sobie je wyobrazić w postaci zagospodarowanej. Niestety jest to dziki gaj. Tymczasem ludzie kupują działki w podbydgoskich gminach i tam się budują, bo ceny w Bydgoszczy są zaporowe. Władze miasta z premedytacją wyganiają z Bydgoszczy tych , którzy chcą się wybudować. Czekają na bogatych szejków z Dubaju, którzy tęsknią za naszym klimatem. Tymczasem naród ucieka z miasta na wsie, do innych miast i na emigrację. Polecam poczytać na urzędowej stronie, jak miasto sprzedaje działki w przetargach windując ceny na poziom warszawski. A wystarczyłoby trochę ruszyć głową. Może lepiej sprzedać czasem niechciane nieużytki za np. 10 zł za metr w zamian za zagospodarowanie i uzbrojenie terenu przez odpowiednie stowarzyszenie właścicieli. A tak mamy puste pola śródmiejskie, zarośla i śmietniki zamiast pięknych osiedli i odpływ podatków do kas sąsiednich gmin i miast z perspektywami.
Tzw. klasa polityczna (na szczeblu lokalnym i centralnym) grzeje się od lat we własnym sosie, karmi z podatków i buduje mur oddzielający ją od rzeczywistości, a my na nią głosujemy. Nieco się rozpędziłem poza temat, ale poruszając się po takich zaniedbanych zakątkach i patrząc na zalegające tam śmieci i zastanawiam się nad genezą tego chaosu, patologii i możliwym występowaniem zjawiska zbiorowego otępienia. Ostatnio czytam książkę historyczną Marcina Zaremby „Wielka Trwoga”. Wiele mówi o tym jacy jesteśmy naprawdę, co w nas drzemie. Wszystko w oparciu o fakty. Stąd pewnie ten mój nastrój przygnębienia.

[BYDZIAK 1958]

...
Tereny te i dalej na zachód nad Flisem są bardzo ciekawe i urokliwe, jeśli sobie je wyobrazić w postaci zagospodarowanej. Niestety jest to dziki gaj. Tymczasem ludzie kupują działki w podbydgoskich gminach i tam się budują, bo ceny w Bydgoszczy są zaporowe. Władze miasta z premedytacją wyganiają z Bydgoszczy tych , którzy chcą się wybudować. Czekają na bogatych szejków z Dubaju, którzy tęsknią za naszym klimatem. Tymczasem naród ucieka z miasta na wsie, do innych miast i na emigrację...

Sam mam kilku znajomych, którzy z powodu tych cen wyemigrowali za granice miasta.
A może, gdy przyjdzie czas nowych wyborów, wystawimy 'tutejszego' kandydata. Bo na pewno będzie lepiej znać i czuć potrzeby tego miasta, od 'zwykłego' kandydata.

[Hrab]

Jestem za. Ale BSMZ jest apolityczne.
Na dalszych zdjęciach Flisa most linii kolejowej nad rzeczką i tereny w tej okolicy. Po drugiej stronie torów staw z żurawiem , który umieściłem w fotozagadkach. Dalej okolica za Elektromontażem. Widoczny dawny budynek Elnetu. Nie wiem co tam jest teraz. Za tym budynkiem mostek i jakaś rura ściekowa. Może deszczówka.

[BYDZIAK 1958]

^^^ Skoro Flis przekroczył już pod mostkiem szlak kolejowy, to pora na krótkie wspomnienie.
W mojej młodości tereny na których powstał 'Elektromontaż' były wielka łąką. W niektóre letnie dni, jeździłem tam z ojcem na spacer. Wysiadaliśmy z autobusu przy Wyrzyskiej (tam była pętla) i często szliśmy lasem aż na 'Osową'. On, w swojej młodości, kilka lat mieszkał na Czyżkówku. Miał sentyment do tego miejsca, przy mostku. Wraz ze swoim bratem, skombinowali starą balię. I w niej pływali aż do Grunwaldzkiej.