Browar Pomorski przy Zbożowym Rynku

[bunkier]

Chodzi mi o ten budynek po lewej. Na octownię Pilińskiego to mi nie wygląda, może się mylę ale to za blisko Zbożowego Rynku.

[Ewing]

Moim zdaniem budynek przy ulicy Wiatrakowej, a dokładnie to miejsce (obrys murów na samym łuku).

W tle widoczny budynek na rogu Wiatrakowej oraz Zbożowego Rynku, a także budynek na początku ul. Długiej.
Nie mam jednak pojęcia co to był za budynek.

[bunkier]

Bromberger Brauerei ? Czyli znane BBB.

[robson724]

To prawdopodobnie budynek browaru braci Brauer. Bromberger Brauerei czyli BBB mieścił się niedaleko,ale to były dwa niezależne od siebie browary.

[Hrab]

Z jakiego roku pochodzi to zdjęcie? Przed braćmi Brauer był tu Neue Bromberg Brauerei, Friedmann i Jacobi. Był moment bardzo istotnej przebudowy, czy związany z tą zmianą właścicieli, czy w innym czasie, nie wiem.
Budynek, to prawdopodobnie w lewej jego części słodownia klepiskowa z kominami do wentylacji i suszenia słodu, a w prawej to fermentownia. Na górze znajduje się taca chłodnicza z charakterystycznym „kioskiem” z żaluzjowymi ścianami, służąca do chłodzenia brzeczki piwnej przed zadaniem drożdży. Na niższych piętrach musiały być kadzie fermentacyjne. Za tym budynkiem, w stronę Zb. Rynku, z pojedynczym kominem, jest zapewne wczesna warzelnia. Później warzelnia znalazła się w innym miejscu – patrząc na zdjęcie – w jego lewej części – chyba zachodziła na słodownię lub powstała na bazie jej murów i fundamentów. Także ten obszar po tej słodowni zajęła kotłownia, plac węglowy i budynek biurowo – socjalny.

[Hrab]

Browar Pomorski przy Zbożowym Rynku

Założony w tym miejscu jako Neue Bromberg Brauerei, Friedmann i Jacobi. Wnioskuję to ze zbieżności adresu tej firmy z dzisiejszym. Założyciele byli prawdopodobnie pochodzenia żydowskiego –jak przejrzałem genealogię, to niektórzy ich potomkowie zginęli w Oświęcimiu. Do wyjaśnienia pozostaje data - w 1896 roku, czy wcześniej? Ten rok jest przy Friedmannie i Jacobim i bywa przy Braciach Brauer. Może jakaś produkcja browarnicza była już tu wcześniej, bo obiekty są na planach z 1876 roku, ale czy był to już browar ?

Następnie (od 1902 r.?) działający pod szyldem Braci Brauer :
• Jako Browar – G. O. Brauer B-cia - okres międzywojenny
• Jako Nowy Browar Bydgoski – Bracia Brauer – okres międzywojenny c.d – może wtedy była ta większa przebudowa – stąd ta nazwa „nowy”?
• Jako Neue Bromberger Brauerei, Gebrüder Bauer – w czasie wojny
Dokumenty z tego okresu poszły po upaństwowieniu do archiwum, więc można to zbadać.

Po II wojnie i upaństwowieniu:

• Jako Browar nr 2 Państwowego Zjednoczenia Przemysłu Piwowarsko – Słodowniczego w Bydgoszczy – od 1945 roku, połączony wkrótce z browarem w Myślęcinku.
• Jako Państwowy Browar nr 2 – od 1950 roku w wielozakładowej grupie Bydgoskie Zakłady Piwowarsko – Słodownicze.
• Jako Browar Pomorski, zwany także browarem nr 2 i oznaczany w numeracji zakładów firmy jako T- 2 – dla odróżnienia od T-1, czyli Browaru Bydgoskiego przy ul. Ustronie i innych zakładów- w ramach firmy Bydgoskie Zakłady Piwowarskie, a później Zakłady Piwowarskie w Bydgoszczy. Specjalizował się w produkcji piwa w beczkach (najpierw drewnianych potem aluminiowych). Był to okres od lat 60-tych do prywatyzacji.

Prywatyzacja stała się początkiem końca bydgoskiego browarnictwa. Proces ten prowadzić mógł w dwóch kierunkach – przejęcia zakładu przez polski kapitał i samodzielnej działalności lub sprzedaży po prywatyzacji inwestorowi zagranicznemu.
W tym drugim przypadku, który wybrano, musiały zadziałać mechanizmy rynku globalnego. Koncerny kupują nie zakłady, a rynek i koncentrują produkcję zamykając mniejsze zakłady.

W okresie prywatyzacji i przejęcia przez koncerny Browar Pomorski działał jako jeden z zakładów grupy, kolejno działającej jako:

• od 1991 roku firma Browary Bydgoskie, która jako spółka pracownicza zajmowała się kupowaniem piwa od browaru państwowego i prowadziła jego dystrybucję. Celem było zarobienie na wynajęcie i w dalszej kolejności wykupienie browarów w celu przejęcia majątku przedsiębiorstwa państwowego na własność
• Od 1992 roku firmę przekształcono w przedsiębiorstwo prywatne - spółkę Kujawiak Browary Bydgoskie. W jej ramach nadal działał zakład T-2; Browar Pomorski, w którym podobnie jak w innych zakładach prowadzono podstawowe inwestycje modernizacyjne celem przyciągnięcia potencjalnego inwestora. Szło to w parze z kampanią marketingową, budowaniem marki. Jednym z elementów tego działania było wprowadzenie w Browarze Pomorskim beczek typu KEG ( ze stali k.o.)i pasteryzacji przepływowej piwa. Powstawała duża sieć dystrybucji „piwa z kija” będąca nośnikiem wizerunku firmy (wyposażone lokale, tysiące parasoli oznaczonych Bractwo, Kujawiak, imprezy itp.)

W 2002 roku przedsiębiorstwo Kujawiak Browary Bydgoskie, drogą sprzedaży wykupionych od Skarbu Państwa udziałów przez ich właścicieli, weszło w skład austriackiej grupy piwowarskiej Brau Union Polska i browar działał nadal w niej jako Browar Pomorski.
W 2005 roku grupę Brau Union przejęła korporacja Heineken. . Było to działanie na szczeblu globalnego rynku browarniczego, którego skutki przeniosły się na Polskę i Bydgoszcz poprzez działania jej polskiego odłamu - Grupy Żywiec.
Grupa ta zlikwidowała swój oddział w Bydgoszczy, jak i wiele innych, jednak Browar Pomorski nie doczekał już tych przekształceń, gdyż już w 2004 roku Brau Union zamknęła go i sprzedała koncentrując produkcję w browarze przy ulicy Ustronie 7.
Tam przeniesiono nowoczesne instalacje do rozlewu piwa w beczkach. Wszystko pozostałe sprzedano lub wyzłomowano. Nowy właściciel terenu przy Zbożowym rynku wyburzył budynki browaru i czeka na inwestora z pomysłem i pieniędzmi. Na razie mamy 7 lokali banków na Starym Rynku, kilka w jego okolicy, to wystarcza dla skutecznego trwania systemu rodzącego kryzysy światowe, więc na Zbożowy nikt się nie pcha. I mam nadzieję że nie będzie tam bank, jeśli coś będzie w perspektywie 20 lat – dość marny wjazd i zasłonięty widok z ulicy pewnie zniechęca inwestorów. Ale może jakieś biura do wynajęcia zamiast na dalszych obrzeżach centrum ?


Zrobiłem kilka fotek Browaru Pomorskiego w obecnym stanie.

Na pierwszym zdjęciu widok bramy wjazdowej do browaru z portiernią. Kamienica należała także do zakładu i były w niej mieszkania pracownicze. Możliwe, że wcześniej były to także biura zakładu. Nowy właściciel po zakupie terenu i wyburzeniu zakładu wyremontował obiekt, ale nie znalazł dla niego żadnego komercyjnego zastosowania. Część mieszkań zajmują najemcy, część jest chyba pusta. Na placu za bramą był niedawno czasowo płatny parking, ale nie ma zainteresowania parkowaniem i chyba już ten biznes nie działa.
Z bramą wiążą się przy najmniej dwa przypadki wytoczenia się samochodu z terenu zakładu. Plac jest dość pochyły i źle zahamowany pojazd łatwo się staczał. Jeden z pojazdów z piwem wjechał na przełomie lat 80-tych i 90-tych do sklepu po przeciwnej stronie ulicy.

Browar Pomorski 1.JPG (129.75 KiB) Przejrzano 12900 razy

Widok z Wiatrakowej. Zdjęcie trochę nadaje się do porównania z tym, które wstawił Bunkier na wstępie, aczkolwiek należałoby wejść nieco wyżej – jest tam teraz górka bez zabudowy służąca o tej porze roku do zjeżdżania na sankach. Widać płot zakładu wykonany z byle jakiej, podziurawionej siatki. Wcześniej było porządne ogrodzenie z grubych płaskowników, ale poszło na złom.

Browar Pomorski 6.JPG (177.46 KiB) Przejrzano 12900 razy

Za bramą duży plac manewrowy. Na nim jest studnia głębinowa. Tu także magazyny różnych potrzebnych materiałów i stacja hydroforowa z odżelaziaczami.

Browar Pomorski 3.JPG (146.29 KiB) Przejrzano 12900 razy

Tylna część zakładu pod umocnioną murem skarpą wzgórza. Droga pod skarpą prowadziła do maszynowni chłodniczej i warsztatu oraz domku służbowego. Na dachach wyburzonych budynków stały tu skraplacze amoniaku.
Były przypadki sporych wycieków amoniaku z tych skraplaczy z powodów korozji lub błędów w obsłudze (jak puszczenie amoniaku do odciętego skraplacza w remoncie) , których w browarze nie zauważono, a zgłaszali je mieszkańcy domów przy Nowodworskiej. Amoniak, jako lżejszy od powietrza, unosił się po zboczu do góry, a że maszynownia była pod samym wzgórzem, nikt nie czuł w browarze tego ostrego zapachu.

Browar Pomorski 5.JPG (133.17 KiB) Przejrzano 12900 razy

W głębi zakładu – w stronę więzienia i sądu, za żłobkiem, był plac składowy węgla. Najdalej od Wiatrakowej stała kotłownia. Paliło się węglem groszkiem szuflując go do kotła z długim paleniskiem i podmuchem. W czasach bodaj Brau Union kotłownię węglową zamknięto i postawiono olejową w budynku z płyt warstwowych postawionym na placu węglowym.
Wytwarzana para zasilała warzelnię i inne urządzenia. Nieco bliżej, przyklejona do kotłowni była warzelnia z kadziami i kotłem warzelnym. W jednej warce wytwarzano (gotowano) około 120 hl brzeczki piwnej (12 000 l) Warek było 3 do 4 na dobę.

Browar Pomorski 4.JPG (174.28 KiB) Przejrzano 12900 razy

W centralnej części zakładu były leżakownie, fermentownie, filtry, rozlew beczkowy, magazyn i biuro. Niewiele z tego zostało, ale pod widocznymi stropami parteru zapewne wciąż są piwnice leżakowe.

Browar Pomorski 2.JPG (142.32 KiB) Przejrzano 12900 razy

W widocznym zagłębieniu była chyba jedna z trzech fermentowni, do których pompowano schłodzoną brzeczkę z warzelni. Musiałbym wejść na teren by się upewnić.
Fermentacja odbywała się w otwartych kadziach.

Browar Pomorski 7.JPG (174.06 KiB) Przejrzano 12900 razy

[krajan]

W marcu 2003 roku, stały jeszcze jakieś niedobitki...

[MWS]

Posiadam kopię karty pocztowej z kadrem identycznym jak kadr pokazany w pierwszym poście. Karta datowana jest 1940.
Na odwrocie podany jest wydawca: „Verleger: Otto Wernicke Bahnhofstr. 7”
Księgarnia p. Wernicke istniała w latach międzywojennych. Sygnatura pocztówki w j. niemieckim może świadczyć o tym,
że została wydana po 1.09 39, (chociaż sama fotka mogła powstać wcześniej).

Poniżej widok tego samego miejsca datowany 1906 (obieg)

[Hrab]

Czyli pierwsze zdjęcie w wątku jest z czasów II wojny - więc firma rozbudowała ładnie te budynki w formie dołożonych do siebie mniejszych klocków różnej wysokości w jeden ładny obiekt między 1906, a 1940 r. Ciekawe do kiedy on dotrwał.
Podjrzewam, że przełomem dalszych zmian było wybudowanie Słodowni Fordon mniej więcej w latach 1969 - 71, która przejęła produkcję słodu dla browarów grupy i nie tylko.

Znalazłem zdjęcia wstawione na portalu „nk” w „szkole” Browary Bydgoskie, klasa Browar Pomorski, założonej przez pracowników browaru.
Wobec znajdującego się tam apelu o wstawiania zdjęć dla zachowania pamięci o browarach, czuję się upoważniony do zacytowania ich tutaj.
Zdjęcie z 1964 roku przedstawia kotłownię parową opalaną węglem – ten niższy budynek i stojącą obok warzelnię piwa – ten wysoki budynek. Gruba rura z warzelni służyła do pneumatycznego wyrzucania wysłodzin, które zabierali rolnicy. Ładnie to pachniało, jak rano jechali przez miasto.
Na drugim zdjęciu ruiny zakładu w stanie z 2008 roku z opisami takimi, jak ja zrobiłem wcześniej, pewnie dokładniejszymi.

[krajan]

Z księgi adresów Bydgoszczy na rok 1928:

[Hrab]

Zdjęcie słodowni klepiskowej w pewnym czeskim browarze wyjaśnia wielkość budynku na pierwszym zdjęciu w wątku. Ziarno kiełkuje na „klepisku”, czyli betonowej posadzce, zanim trafi do suszarni i powstanie słód zdatny do zmielenia celem przygotowania zacieru. Niewielka warstwa ziarna pozwala zapewnić właściwą wentylację i odprowadzenie ciepła. Dlatego potrzebne były duże powierzchnie.

[krajan]

Zdjęcie browaru:

http://www.skyscrapercity.com/showpost. ... count=4109

[Hrab]

Świetne zdjęcie - wg opisu z 1913 roku. Z tego wynikałoby, że budynek z kominami - ten z pierwszego zdjęcia w wątku i zarazem widoczny na zdjęciu ze sterowcem w linku, powstał między 1906 a 1913 rokiem. To chyba było jednak później.

[BYDZIAK 1958]

Mogę tu dorzucić takie zdjęcie,' nieco porównawcze'. Na pierwszym, z ok 1960 roku, z lewej strony, widać fragment charakterystycznego budynku browaru.

[Hrab]

Zdaje się potwierdzać dzięki temu zdjęciu teza w sprawie czasu, do jakiego dotrwał charakterystyczny budynek zawierający w sobie słodownię:

...pierwsze zdjęcie w wątku jest z czasów II wojny - więc firma rozbudowała ładnie te budynki w formie dołożonych do siebie mniejszych klocków różnej wysokości w jeden ładny obiekt między 1906, a 1940 r. Ciekawe do kiedy on dotrwał.
Podjrzewam, że przełomem dalszych zmian było wybudowanie Słodowni Fordon mniej więcej w latach 1969 - 71, która przejęła produkcję słodu dla browarów grupy i nie tylko.

Warzelnia Browaru Pomorskiego w 1992 roku, czyli wnętrze budynku pokazanego na wcześniejszym zdjęciu, przed którym stoi Żuk. Pierwsze piętro budynku. Po lewej kocioł warzelny. Z tyłu worki z cukrem do wzmacniania gotowanej brzeczki.
Warzelany jest z wcześniejszej epoki.

[Hrab]

Zdjęcia z fermentowni Browaru Pomorskiego wykonane w 1992 roku.
Jest to okres przed wykonanym nieco później generalnym remontem kadzi - położeniem nowych wykładzin wewnętrznych, instalacji - zmiana na k.o., glazury.
Widać tablicę do zapisów ilości piwa i stopnia odfermentowania, wentylator wyciągający znad posadzki dwutlenek węgla. Do jednej z kadzi nalewana jest schłodzona brzeczka z kadzi osadowej. Kontrolowana jest temperatura, by sprawdzić czy chłodzenie brzeczki działa prawidłowo. W innej kadzi widać pianę ( tzw. dekę) nad fermentującym piwem.
Taka fermentowania zwana klasyczną lub otwartą zadarza się tylko w starych, zabytkowych browarach. Wszystkie nowe mają zamknięte zbiorniki stojące ze stożkowym dnem zwane tankofermentorami.

[Hrab]

Związana z wątkiem zagadka o studni głębinowej:
viewtopic.php?f=13&t=5317&p=31985#p31985

[monter1951]

Taka flaszeczka z początku lat czterdziestych.

[Hrab]

Piwnice browaru we wrześniu 2012.

[Hrab]

Cztery etykiety browaru znajdujące się w tej internetowej kolekcji:

http://www.zsir.ia.polsl.pl/hosil/etykiety_exp.htm